TARIM ÖĞRETMENİM SALİH ZİYA BÜYÜKAKSOY

                                                               

             26 Eylül 1958 Cuma, İvriz…

İvriz'in efsane Tarım Başöğretmeni Salih Ziya Büyükaksoy; Çanakkale, Galiçya ve Gazze’ de savaşan bir subayın oğlu olup, Edirne 1907 doğumludur.

Eğitimini Edirne’ de yapan Salih Ziya Büyükaksoy Ziraat Mektebini bitirmiş, babasının görevi nedeniyle İstanbul’ a gitmiştir.

1928'den sonra, Millet Mekteplerinde öğretmenlik yapmak için Giresun’ da bir bucak merkezine öğretmen olarak gitmiş, oradan da Kepirtepe Köy Enstitüsü'ne tarım öğretmeni olarak tayin olmuştur.

Kepirtepe Köy Enstitüsü'nde tarım dersi yanında tabiat bilgisi dersine de girmiştir.

1939’ da 2. Dünya Savaşı patlak verince, güvenlik nedenleriyle, Kepirtepe Köy Enstitüsü kapatılıp öğretmen ve öğrencileri Anadolu’ ya dağıtılmıştı.

Kepirtepe Köy Enstitüsü'nün kapatılması üzerine, 1941’ de İvriz Köy Enstitüsü'ne ataması yapılmıştı.

Salih Ziya Öğretmenimiz 1967 yılında emekli oluncaya kadar İvriz’ de 26 yıl görev yapmıştı.

1967 de emekli olunca Ereğli’ de satın aldığı meyve bahçesinde bir süre kalmıştı. Ancak çocuklarının ısrarı ile İstanbul’ a baba ocağı, baba evi olan Üsküdar’ a gitmişti.

İvriz'in efsane Tarım Başöğretmeni Salih Ziya Büyükaksoy'u, 82 yaşında, 30 Aralık 1989 yılında kaybettik.

                                    *****

Saat 13,30…

Sınıfta Tarım Öğretmenimiz Salih Ziya Büyükaksoy’u bekliyoruz. Tam zamanında girdi sınıfa. Hep birlikte ayağa kalktık. Bir süre sınıfı süzdükten sonra,

-Oturun lütfen… Sınıf başkanı kim?

Der demez ayağa kalkıp

-Sınıf tamam öğretmenim.

Deyip, yerime oturdum. Sınıf defterini imzaladıktan sonra,

-Biraz tarım ve uygulamaları üzerine sohbet edelim.

Dedi Salih Bey. Bir süre düşündükten sonra anlatmaya başladı.

-Bir ülkenin siyaseti ve yönetim biçimini üretim ilişkileri belirler. Tarih boyunca bu böyle olmuştur. Ülkemizin kurucusu Atatürk’ün ‘’Köylü milletin efendisidir.’’ Dediği yıllarda halkımızın neredeyse yüzde yetmişi köylerde yaşıyordu.

-Anadolu’da sanayi üretimi yok denecek kadar azdı. Tarımsal üretim vardı ama bilinçsiz tarım ülkeye yeterli olmuyordu. Kalkınmayı hızlandırmak için köyleri hem aydınlatacak hem de tarımsal üretimin artmasını sağlayacak politikalara ihtiyaç vardı.

-Köy Enstitüleri biraz da bu amaçla kurulmuştu. Bunu anımsatmak için Tarım Marşı bile düzenlenmişti.

-Bu marşı ezberleyip öğreneceksiniz ki birlikte söyleyerek Ziraate gidelim. Tahtaya yazıyorum. Lütfen sizler de defterlerinize yazın ve ezberleyin.

Sürer eker biçeriz, güvenip ötesine

Milletin her kazancı milletin kesesine

Toplandık baş çiftçinin Atatürk’ün sesine

Toprakla savaş için ziraat cephesine

Biz ulusal varlığın temeliyiz köküyüz

Biz yurdun öz sahibi efendisi köylüyüz

Marşı defterlerimize yazıp, doğrulduğumuzda tekrar anlatmaya başladı Salih Ziya Büyükaksoy.

-İvriz yerleşkesinde görüldüğü gibi, enstitüler coğrafi yapıları dikkate alınarak tarıma, bağcılığa, arıcılığa komşu arazisi olan köylerin yakınlarında kuruldu. Temel amaçlarından biri köylülerin alternatif tarım tekniklerini öğrenmesini sağlamaktı.

-Arıcılık bilinmeyen köylerde arıcılık, bağcılık bilinmeyen köyde bağcılık öğretiliyordu. Enstitüden mezun olup öğretmen olarak atandığınız köye gittiğinizde okul binasını köylülerin yardımıyla yapabilecek kadar inşaat bilgisi edinmiş olacaksınız.

-Köy enstitüsünü bitiren bir öğretmen sadece bir ilkokul öğretmeni olmayacak. Aynı zamanda ziraatçı, sağlıkçı, duvarcı, demirci, terzi, balıkçı, arıcı, bağcı ve marangoz da olacaktır.

Pür dikkat dinlediğimiz ve notlar aldığımız Salih Ziya Büyükaksoy İvriz Köy Enstitüsünde uzun süre tarım başı görevini yürüten, gerçek bir tarımcıydı.

Öğrencilerini büyük bir aşkla sever ve onlara ”Yavrularım toprak ananın öz evladı yabancı otlardır, kültür bitkileri toprak ananın üvey evladıdır. Öz evlat olan yabancı otları kökünden çıkararak yok edelim ki kültür bitkilerine sevgisi çoğalsın.” Diyerek, özellikle ayrık otlarının ortamdan uzaklaştırılmasını ister ve hazırlanacak seralar hakkında ilk bilgileri verirdi.

Saat 15;10, tarım alanı…

İki saatlik kuramsal derslerden sonra uygulamalı tarım için araziye çıktık.

Okul arazisi tarıma elverişli olan ve olmayan olarak ikiye ayrılmıştı. Elverişli araziler üzüm bağı, meyve bahçeleri ve tahıl ekimi olarak değerlendiriliyordu. Geri kalan araziye kültür bitkileri içinde yer alan domates, biber, salatalık, kabak, ıspanak ekilmişti. Okulun çevresi de mümkün mertebe yeşillendirilmişti.

Arazideki kültür bitkilerin içinde çevresinde yer yer ayrık otları vardı. Etrafında bir çember oluşturmamızı isteyen Salih Bey,

-Gördüğünüz gibi, toprak ananın öz evlatları yabancı otlardır. Asıl amaçları toprağı havalandırmaktır. Ancak, Kültür bitkilerini boğmak üzereler. Özellikle ayrık otları her yeri istila etmek üzere programlanmıştır. Onların yok edilmesi gerekiyor. Onları yok ederken, görevlerini de üstlenip, toprağı havalandıracağız. Havalandırmanın yanı sıra, sulama ya da yağmurdan sonra, suyun derinlere kadar inmesini de sağlamış olacağız.

Der demez ellerimizle otları yolmaya başladık. Otlar yolunduktan sonra da toprak bellenecekti.

Otları yolarken bir taraftan da ilk iki saatte anlattıklarını düşünüp, özümsemeye çalıştım.

Büyükaksoy kuramsal derslerinde bahçe ve tarla tarımının ana bilgilerini veriyordu. Uygulama derslerinde de onları hayata geçiriyor, öğrencilerin tarımda yeni keşifler yapmasını sağlıyordu.

Sulu toprakta bahçe tarımı yaptırır, meyvelerin ıslahı için aşıyı, özellikle göz aşısını her öğrenciye öğretiyordu. Göz aşısında kitapların yazdığı teknikleri geliştirirdi.

Feride ve Feridun Büyükaksoy’un babaları olan Salih Ziya Büyükaksoy fidan çukurlarının açılması konusunda da çok titizdi. Fidanlarının köklenebilmesi, geniş bir alana yayılarak hem toprağa sıkı sıkıya bağlanması hem de yeterli besin ve minerallerin alınması için bunun gerekli olduğunu özellikle vurguluyordu.

Salih Ziya Büyükaksoy İvriz’in demirbaşlarından biriydi. Bir bakıma, İvriz demek Salih Ziya Büyükaksoy demekti.

MÜZİK ÖĞRETMENİM KEMAL ÇUHALILAR

 

25 Eylül 1958 Perşembe, İvriz…

Saat 10;40, Müzikhanedeyiz…

Müzik öğretmenimiz Kemal Çuhalılar’ı bekliyoruz. Kısa boylu, minyon yapılı, sarışın, açık kumral saçlı, sert mizaçlı, hemen hemen hiç gülmeyen bir insan olarak tanıtıldı İvrizli ağabeylerimiz tarafından. Biraz tedirginiz…

Sert mizaçlıydı. Hataları kolay affetmezdi. Bunda Müzik dersinde mutlaka bir enstrüman çalma zorunluluğunun da payı vardı. Mezuniyet sonrası bir köyde görev alacak olan İvrizlilerin, en azından İstiklal Marşı’nı söyleyecek, söyletecek ve idare edecek bilgi ve yeteneği edinmesi gerekiyordu.

Bu nedenle Kemal Bey hiç taviz vermez demişlerdi üst sınıflardaki ağabeylerimiz.

Öğrenci Ders zili çaldıktan bir iki dakika sonra girdi Müzik salonuna Kemal Çuhalılar. Hep birlikte ayağa kalkıp, bekledik. Sınıfı alıcı gözle süzdükten sonra,

-Oturun çocuklar.

Dedi ve piyanonun başına geçti. Bizler de oturarak bütün dikkatimizi Kemal Bey’e odaklandık. Piyanonun tuşlarına bir iki kez bastıktan sonra, ‘’Sordum Sarı Çiçeğe’’ ilahisini çalmaya başladı. ‘’ Sordum sarıçiçeğe, Annen baban var mıdır? Çiçek, eydür derviş baba Annem babam topraktır.’’ Dörtlüsünden sonra bize dönerek anlatmaya başladı.

-İnsanlar yaşadıkları çeşitli toplumsal olayları, acıları, sevinçleri, duygu ve düşüncelerini birbiriyle uyumlu ses ve söz kalıplarıyla ifade etme yolunu tercih etmiş ve bu yolla da olayları anlatmada en etkili ifade yöntemini, müziği bulabilmiştir.

İnsanlık tarihi ne kadar eskiyse, müzik tarihi de o kadar eskidir. İnsanlık geliştikçe, müzik de gelişmiştir. İnsan varoluşuyla birlikte, toplu olarak yaşamayı tercih etmiş, hayatın tüm zorluklarında birbirine destek olmuştur. Bu toplu yaşama içgüdüsünün sonucunda, müziksel faaliyetler de gruplar halinde yapılmış, korolar ve fasıl grupları oluşturulmuştur. 

Müzik evrensel olduğu kadar yerel bir dildir de. Öyledir çünkü Müzik hayatın ta kendisidir.

İnsanoğlunun kendini anlatması için bulunmuş olan muhteşem ve en harika bir araçtır. Doğumumuzda var, düğünümüzde var, günlük hayatımızda var, inançlarımızda var, ölümümüzde var… 

Sevinç, mutluluk, acı ve hüzünlerin ifade edilmesine ve bunların yeniden hatırlanmasına eşlik etmekte, toplumsal yaşamın ayrılmaz bir parçası ve kültürün aktarılmasında da önemli bir rol üstlenmektedir.Mezuniyetten sonra görev alacağınız köylerde, köylülere ulaşmanın en iyi yöntemlerinden biridir Müzik. İlahiler ve ezgilerle onların acılarına ortak olduğunuzu göreceklerdir.

Köy Enstitüleri ve ardılları olan İlköğretmen okullarında çağdaş eğitim sistemi uygulanırken, bu alanda vazgeçilmez temel alanlardan birisi de güzel sanatlardır. Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk ‘’ Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir.’’ özdeyişinden sonra ‘’ Bir milletin yenileşmesinde ölçü, musikide değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir.’’ Demişti.

Bu nedenle Devletin en üst kademesinden, okul müdürlerine varıncaya dek tüm yöneticiler bu okullarda sanatsal uygulamalara destek olmuşlardır. Müzik, resim, tiyatro ve folklor etkinlikleri özenle desteklenmiş ve uygulanmıştır. Her sabah kahvaltıdan önce yapılan spor etkinlikleriyle ilk adımları atmış bulunuyorsunuz. 

Tarım ve dülgerlikle bilgi ve uygulamalarınız daha da yakınlaştıracaktır sizleri onlara. Bir milleti millet yapan özelliklerin tamamına ortak değerler denir.

Milli marşlar da her toplumun kendine ait olan ortak değerlerinden biridir. Bayrak ve vatan sevgisinin bir tezahürü olan milli marşlar, milli duyguların en güzel ifade edildiği mısralardır.

Ülkemizin en önemli ortak değerlerinden biri İstiklal Marşı’dır.

İstiklal Marşı bu nedenle çok önemlidir. Bilmelisiniz ki İstiklal Marşı’nı mandolinle çalamayan ve okuyamayan hiçbir öğrenci benden not alamayacağı gibi bu okuldan da mezun olamaz.

Gerçekten de bitirme sınavlarının değişmez sorusu İstiklal Marşı olacaktı. İstiklal Marşını tek başına hatasız söyleyebilmek de yeterli değildi mezun olmak için. Aynı anda hem söylemek, hem mandolinle çalmak ve hem de ayakla vuruşları hatasız yapmak gerekiyordu.

Müzik öğretmenimiz olan Kemal Çuhalılar’ın ayrı bir yeri ve ağırlığı olduğunu zamanla öğrenecektik.  

O titiz ve yüzü gülmez denilen Kemal Çuhalılar son derece duyarlı ve sevecen biriydi aslında. Öğrencileri arasında kulakları hassas olanlara ders dışında mandolin ve keman dersleri verir, İstanbul Çapa Öğretmen Okulu Müzik Semineriyle Gazi Eğitim Enstitüsü Müzik bölümlerine gitmelerini sağlardı.  

İvriz’deki öğrenciliğinden sonra kariyer yapan Prof. Dr. Feridun Büyükaksoy, Dedeköy’lü Emin Dedeköy gibileri bunlardan bazılarıydı. İstanbul Çapa İlköğretmen Okulu Müzik seminerine gönderdiklerinden biri de bendim.

RESİM ÖĞRETMENİMİZ MEHMET KARAMAN

24 Eylül Çarşamba 1958, İvriz…

Bugün İlk iki saatimiz Resim dersi olup, ders Öğretmenimiz Mehmet Karaman…

İvriz Köy Enstitüsünün direklerden biri olduğunu öğrenmistik ağabeylerimizden.

Yaşamını köy enstitüsü davasına adamış, ömrünü köy enstitüsü aşkıyla taçlandırmış, yediği ekmeği, içtiği suyu soluduğu havayı İvriz’e taşımıştı. 

Sınıfça ayakta karşıladığımız Mehmet Karaman 

-Günaydın çocuklar, oturun lütfen.

Dedikten sonra, sınıf tamam mı der gibi bana baktı, onaylamam üzerine, ders defterini imzalayıp kapattıktan sonra hepimizi süzdü sevecen bir bakışla. Anlaşılır ve gür bir sesle,

-Güzel sanatların önemli kollarından biri olan resimle haşır neşir olmaya hazır mısınız? Hazır değilseniz bile bir süre sonra hazır olacaksınız. Çünkü yaşamın ta kendisidir resim ve resmetmek.

”Yaşama gülümseyebilmektir sanat. Ya da Sanat, yaşama gülümseyebilmektir.

Öyledir çünkü gülümseyen birine “ne kadar güzel, ne kadar çekici, tıpkı bir sanat eseri gibi…’’ Denmesinin nedeni budur.

Sabahları karşılaştığınız herkese gülümseyerek Günaydın demekle Sanat yaşamınızı başlatmış olursunuz.’’

Mehmet Karaman’ın söyledikleri çok ilginç geldi hepimize. Pür dikkat ve can kulağıyla dinlemeye başladık.

Dinledikçe de hayranlığımız arttı kendisine.

İvriz Köy Enstitüsünün ilk mezunlarındandı Mehmet Karaman. Anlatırken İvriz’i resmetmişti adeta.

İvriz’in taşında toprağında, havasında, suyunda, her şeyinde vardı. Aşıktı İvriz’e…

Bunu öğrencilerine de aşılamıştı.

Başta Atatürk olmak üzere, genç cumhuriyetimizin yöneticileri kalkınma hamlelerinde ”Güzel sanatlar” ve kapsadıklarının önemini kavramışlardı.

1933 yılında başlayan kültürel ve sanatsal atılımlar doğrultusunda Türk ressamları, ülke gerçeklerini tanımak için Anadolu’ya ilk adımlarını atmışlardı.

Anadolu’nun doğası, kültürü ve yaşamını yakından tanımak gerekiyordu.

“Yerellik teması” işlenmeye başlanmıştı.

Yerellik temasıyla birlikte Türk folkloru resme yansıdığı gibi Köy Enstitüleri’nde sabah sporlarının da vazgeçilmezlerinden olmuştu.

Ustaca zeybek oynayabilen Mehmet Karaman bu yeteneğini bütün İvrizlilere aktarmıştı. 

İvriz sevgisini yerel ve ulusal milli oyunlarla pekiştirmişti.

-Ülkemizin kurucusu Atatürk’ün ‘’Köylü milletin efendisidir.’’ Dediği yıllardı.

Diyerek devam etti Mehmet Karaman.

-Öyleydi çünkü halkımızın neredeyse yüzde yetmişi köylerde yaşamaktaydı. Köylerin ve köylünün kalkınması ülkenin kalkınmasına eşdeğerdi. Kalkınma köyden başlamalıydı.

Halk Evleri, Eğitmen Kursları, Köy Bölge Okulları kırsal kesimi kapsayacak boyutta geliştirildi ve hizmete sokuldu. Okuma yazma seferberlikleri başlatıldı.

1940’lı yıllara gelindiğinde bir adım daha ileriye gidildi. Zamanın Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ile İlk Öğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç’un aydınlanma ve atılım projesi olan Köy Enstitüleri’nin kuruluşu bu döneme rastlar.

Köy Enstitüleri projesi, uygulanması ve denetimiyle İsmail Hakkı Tonguç’a aitti. Tonguç giyimi kuşamı, dili, söylemi ve tarzı ile halkı kucaklayan biriydi. 

Köylünün de bizden biri diyebileceği bir lider tipiydi. Köy Enstitüleri Projesini kişiliğine, derin Anadolu halkı bilgisine ve Anadolu Kırsalının gerçekliğine yaslandırmıştı. Projenin özü ülke tabanını kapsayan titiz bir örgütlenmeydi.

Halkçı kadroların yönetiminde köy çocuklarına çok yönlü bilgi ve becerileri iş içinde yaparak yaşayarak öğretme, tam donanımlı öğretmen olarak köylerde görevlendirilmelerini içeriyordu.

Amaç, tez elden köylünün aydınlanmasını ve kalkınması yaşama geçirmekti.

Diyen Mehmet Karaman, Ailesine katıldığım İvriz İlköğretmen Okulu da bu proje kapsamında olmak üzere 1941 yılında Köy Enstitüsü olarak kurulan ilk eğitim kurumlarından biriydi.

Neredeyse nefes almadan dinlediğimiz Mehmet Karaman ile güzel sanatların yaşamsal önemini kavramış ve yeteneklerim ölçüsünde sanatçı olmaya, olamasam da sanatı sevmeye ve sevdirmeye karar verdim.