ROMA'NIN İKİZİ 7 TEPELİ İSTANBUL

 

25 Mart 1962 Pazar, Çapa İstanbul...

Üç İmparatorluğa başkentlik yapmış kadim kent İstanbul'u, öğrencilik yıllarımdan sonra da, onlarca kez gezme fırsatı bulacaktım.

Meydanlarında, caddelerinde, sokaklarında, kasır ve köşklerinde ve saraylarında dolaşacaktım.

Aşığı olduğum Yedi tepeli İstanbul'u tanımanın Suriçi kavramından geçtiğinin farkına varacaktım zamanla.

Zamanla 16 milyon ve üzerindeki bir nüfusu ile bir Mega kent olan İstanbul’un içinde; Öteki Yaka Pera, Üsküdar, Beykoz, Kadıköy, Eyüp ve diğerleri var ama asıl İstanbul, sadece Sur içinde yer alan bir yarımada, yani Fatih İlçesi’dir.

Fatih İlçesi’nin içinde bulunduğu Tarihi Yarımada İstanbul’dur…

Kuzeyinde Haliç, doğusunda İstanbul Boğazı ve güneyinde Marmara Denizi ile çevrili bölge, günümüzde “Tarihi Yarımada” olarak anılmaktadır.

Bizans döneminden kalma şehir surları yarımadanın batı sınırını oluşturmaktadır.

Osmanlı döneminden bu yana Tarihi Yarımada, Suriçi olarak da adlandırılmaktadır.  Suriçi, İstanbul kentinin ilk kurulduğu ve geliştiği bölgeye verilen addır.

Mega kent olan İstanbul'da binlerce tepe bulunmaktadır. Ancak İstanbul adını duyan herkes, ''Yedi Tepeli İstanbul'' kavramını da duymuştur.

Nerede dir? Bu yedi tepe sorusunun yanıtı ise ''Suriçi'' dir. Suriçi, Bizans İmparatoru Konstantin’in inşa ettirdiği asıl İstanbul’dur.

M.S.395 yılında kurulan Doğu Roma İmparatorluğu, Bizans’ın 1 000 yıl süre ile başkentliğini yapan İstanbul’un, Hipodrom olarak düzenlenen Sultanahmet Meydanı da Suriçi kavramını destekler.

1453 yılındaki Fetihten sonra devletin merkezi Edirne'den Suriçi'ne getirilmiştir.  Böylece bir imparatorluk merkezi olarak kurulan bu kent, yani Konstantinopolis, 20. yüzyılın ikinci çeyreğine dek Osmanlı İmparatorluğunun başkenti olarak varlığını sürdürmüştür.

1453 yılında Fatih Sultan Mehmet tarafından fethedilinceye kadar, yaklaşık 1 000 yıl süreyle, önce Bizans sonra da Doğu Roma İmparatorluğu'na başkentlik yapmış olduğu için Antik Roma'nın ikizidir diye düşünüyorum Suriçi’ndeki İstanbul'u...

İstanbul’da olduğu gibi, Antik Roma’da da yaşam yedi tepe üzerine kurulmuş. Neden tepeler tercih edilmiş sorusu akla geliyor elbette...

Bütün Antik Yunan kentlerinin, Akropolis olarak adlandırılan, yüksek tepelere kurulduğunu görüyoruz.

Korunaklı, kartal yuvası gibi, çevresine hâkim bir konumda olan Akropolisler sağlam surlarla çevrili olurdu.

Korunaklı ve surlarla çevrili olan bu yerlerde, öncelikle, kentin koruyucusu durumunda olan tanrıların tapınakları ve onların gölgesi durumunda olan kralların konutları olurdu.

Bir bakıma Akropolisler tanrılaşma, tanrının gölgesi olma, tanrıyı temsil etme özellikleri katmaktaydı krallara, yöneticilere ve muktedirlere.

Roma’nın yedi tepesi, Tiber nehrinin Doğusunda ve şehrin merkezinde yer alan tepeler topluluğudur.

Şimdilerde oldukça meşhur olan Vatikan tepesi, Tiber Nehri’nin kuzeybatısındadır ve Roma’nın yedi tepesinden birisi değildir.

Şu anda Roma’nın yedi tepesinden beşi, anıtlar, binalar ve parklar ile kaplıdır. Capitol’de Roma belediyesi bulunur, Palatine tepesi ise arkeolojik alandır.

Oldukça meşhur olan ve Öteki Yaka-Pera olarak bilinen Galata da İstanbul'un yedi tepesinden biri değildir.

O halde hangileridir? Suriçi’ndeki tepeler topluluğu...

Bir bakalım hele...

*Topkapı Sarayı ve Ayasofya birinci tepede,

*Çemberlitaş ve Nur-u Osmaniye Camisi ikinci tepede,

*Bayezid Camisi, Üniversite ve Süleymaniye Camisi üçüncü tepede,

*Fatih Camisi ve külliyesi dördüncü tepede,

*Yavuz Sultan Selim Camisi'nin bulunduğu çevre beşinci tepede,

*Edirnekapı, Mihrişah Sultan Camisi altıncı tepede,

*Kocamustafapaşa semtinin bulunduğu bölge de yedinci tepedir.

Byzantion Akropolü de, kentin dinsel işlevli bir bölgesiydi. Bu Akropol ya da sitede tapınaklar yükselmekteydi.

Bundan 1 500 yıl öncesine bir bakış atabilsek ilk göze çarpan, anıtsal yapıların Zeus, Athena, Apollon, Posedion, Afrodit ve Artemis adına yapıldıklarını görecektik.

Dünyanın en etkileyici ve ilginç Saray Müzesi Topkapı ile Dünya mirası listesinin en önemli anıtlarından biri olan Ayasofya yedi tepeden birincisi üzerindedir.

İSTANBUL GÜLHANE PARKI

3 Aralık 1961 Pazar, İstanbul…

Dün Gülhane Parkına gitmiş, gitme gereğini duymuştum.

Duymuştum çünkü geçtiğimiz hafta içinde Tarih Öğretmenimiz Niyazi Akşit ‘’Gülhane Hattı-ı Hümayunu’’ olarak bilinen Tanzimat Fermanı’nı anlatırken Topkapı Sarayı eklentilerinden biri olan Gülhane Parkını öyle bir anlatmıştı ki mutlaka görmeliyim. Demiştim.

Osmanlı İmparatorluğunun 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca devletin idare merkezi ve padişahların aileleriyle yaşadığı bir mekân olan Topkapı sarayını tanımak, biraz da imparatorluğu tanımak anlamına geliyor. Demişti tarih öğretmenimiz.

Değişik dönemlerdeki sultanların ilgi ve çabalarıyla yaptırılan eklentiler ve eskilerin yenilenmeleriyle Topkapı Sarayı görkemli bir boyut ve işlev çeşitliliği kazanmıştı. Sarayın eklentilerinden biri de Gülhane Bahçesi/Parkı olmuştu.  

3 Kasım 1839 da Saray eklentileri içerisinde yer alan Gülhane Bahçesinde okunan bir Hatt-ı Şerif ile Tanzimat-ı Hayriye “hayırlı düzenlemeler” ilan edilmişti. 

Osmanlı tarihinin en önemli belgelerinden biri olan bu metin, okunduğu yerden ötürü Gülhane Fermanı  ve içeriğinden ötürü Tanzimat Fermanı adıyla da anılıyordu.

Bu ferman sayesinde padişahın yetkilerinin bir bölümü Meclise ve yürütme organına devredilmişti.

Tanzimat Fermanı’nın okunmasından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi olarak anılmaktaydı. Bu nedenlerden ötürü Gülhane Parkı’nın tarihi bir önemi vardı.

Sabah kahvaltısından sonra okulumuzun önünden geçen boynuzlu otobüslerden biriyle Alemdar Caddesi üzerindeki Gülhane durağına kadar gittim.  

Caddenin batısında Hamidiye Çeşmesi ile az güneyinde Alemdar Mustafa Paşa Türbesi bulunmaktaydı.  Cadde de ismini Alemdar Mustafa Paşa’dan almıştı.

Sultan II. Mahmud’u tahta geçiren en gizemli sadrazamlardan biriydi Alemdar Mustafa Paşa. Üç ay 18 gün sadrazamlık yapmıştı.

Hamidiye Çeşmesinin tam karşısındaki Gülhane kapısından giriş yaptım Gülhane Parkına. Girişin hemen solunda, surların dibinde Topkapı Sarayı Alay Köşkü bulunmaktaydı.

Önünde fıskiyeli havuz bulunan Alay Köşkü, Osmanlı Padişahlarının geçit törenlerini izlediği bir köşk olarak anlatılmıştı Niyazi Akşit tarafından. Osmanlının geçit törenlerine Alay dendiğini de söylemişti.

Kapalı olan Alay Köşkünü gezme olanağı bulamamıştım.

Sağ tarafta Osman Hamdi Bey yokuşu bulunmaktaydı. Bu yokuş ziyaretçilerini İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin yanı sıra Topkapı Sarayı Alay Meydanı’na da ulaştırıyordu.

Ben ortadaki yolu izleyerek Sarayburnu’na çıkmak istedim.

Gülhane Parkı Sarayın eklentilerinden biri olması nedeniyle, İstanbul’un en eski parklarından biriydi Gülhane.

İçinde Topkapı Sarayı’nın gül bahçeleri de bulunduğundan, Gül evi anlamına gelen Gülhane adını almıştı. 

Gülhane Parkı 1913 yılında Sultan V. Mehmet tarafından halka açılması için İstanbul Belediye Başkanlığı’na verilmişti. Topkapı Sarayı’nın dış bahçesi olan bu mekân Belediye Başkanı Cemil Paşa döneminde parka dönüştürülmüştü. 

Gülhane Parkı, 1950’li yıllarda ‘Bahar ve Çiçek Şenlikleri’ ile İstanbulluların en önemli eğlenme ve dinlenme mekânı olmuştu.

Şenlik günlerinde Gülhane Parkı’na, Avrupa ülkelerinden getirtilerek kurulan lunapark, kentin her semtinden gelen, her yaştan İstanbullunun ilgisini çekerdi. Her nedense,  “Bahar ve Çiçek Senliklerinden bir süre sonra vazgeçilmişti.

O yıllarda parkın ortasından geçen ağaçlı yolun sağında ve solunda çeşitli gazinolar bulunmaktaydı.

Ayrıca dinlenme yerleri, yazın kukla-karagöz temsilleri veren bir tiyatro, çocuk bahçesi, küçük bir hayvanat bahçesi, kahvehaneler, Tanzimat Müzesi, botanik bahçesi, Âşık Veysel’in heykeli ve akvaryum olan sarnıç yer almaktaydı.

Gülhane Parkı’nı baştanbaşa geçerek Sarayburnu’na çıktım.

Atatürk Anıtının bulunduğu Sarayburnu öyle bir konumdaydı ki İstanbul Boğazı, Öteki Yaka olarak bilinen Galata ve çevresi, Haliç, Üsküdar ve Kadı köy rahatlıkla görülebiliyordu.

Sarayburnu’ndaki Atatürk Heykeli de 1926 yılından bu yana İstanbul’u gözleyip, durmaktaydı.3 Aralık 1961 Pazar, İstanbul…

Dün Gülhane Parkına gitmiş, gitme gereğini duymuştum.

Duymuştum çünkü geçtiğimiz hafta içinde Tarih Öğretmenimiz Niyazi Akşit ‘’Gülhane Hattı-ı Hümayunu’’ olarak bilinen Tanzimat Fermanı’nı anlatırken Topkapı Sarayı eklentilerinden biri olan Gülhane Parkını öyle bir anlatmıştı ki mutlaka görmeliyim. Demiştim.

Osmanlı İmparatorluğunun 600 yıllık tarihinin 400 yılı boyunca devletin idare merkezi ve padişahların aileleriyle yaşadığı bir mekân olan Topkapı sarayını tanımak, biraz da imparatorluğu tanımak anlamına geliyor. Demişti tarih öğretmenimiz.

Değişik dönemlerdeki sultanların ilgi ve çabalarıyla yaptırılan eklentiler ve eskilerin yenilenmeleriyle Topkapı Sarayı görkemli bir boyut ve işlev çeşitliliği kazanmıştı. Sarayın eklentilerinden biri de Gülhane Bahçesi/Parkı olmuştu.  

3 Kasım 1839 da Saray eklentileri içerisinde yer alan Gülhane Bahçesinde okunan bir Hatt-ı Şerif ile Tanzimat-ı Hayriye “hayırlı düzenlemeler” ilan edilmişti. 

Osmanlı tarihinin en önemli belgelerinden biri olan bu metin, okunduğu yerden ötürü Gülhane Fermanı  ve içeriğinden ötürü Tanzimat Fermanı adıyla da anılıyordu.

Bu ferman sayesinde padişahın yetkilerinin bir bölümü Meclise ve yürütme organına devredilmişti.

Tanzimat Fermanı’nın okunmasından I. Meşrutiyet’in ilanına kadar geçen dönem, Osmanlı tarihinde Tanzimat Dönemi olarak anılmaktaydı. Bu nedenlerden ötürü Gülhane Parkı’nın tarihi bir önemi vardı.

Sabah kahvaltısından sonra okulumuzun önünden geçen boynuzlu otobüslerden biriyle Alemdar Caddesi üzerindeki Gülhane durağına kadar gittim.  

Caddenin batısında Hamidiye Çeşmesi ile az güneyinde Alemdar Mustafa Paşa Türbesi bulunmaktaydı.  Cadde de ismini Alemdar Mustafa Paşa’dan almıştı.

Sultan II. Mahmud’u tahta geçiren en gizemli sadrazamlardan biriydi Alemdar Mustafa Paşa. Üç ay 18 gün sadrazamlık yapmıştı.

Hamidiye Çeşmesinin tam karşısındaki Gülhane kapısından giriş yaptım Gülhane Parkına. Girişin hemen solunda, surların dibinde Topkapı Sarayı Alay Köşkü bulunmaktaydı.

Önünde fıskiyeli havuz bulunan Alay Köşkü, Osmanlı Padişahlarının geçit törenlerini izlediği bir köşk olarak anlatılmıştı Niyazi Akşit tarafından. Osmanlının geçit törenlerine Alay dendiğini de söylemişti.

Kapalı olan Alay Köşkünü gezme olanağı bulamamıştım.

Sağ tarafta Osman Hamdi Bey yokuşu bulunmaktaydı. Bu yokuş ziyaretçilerini İstanbul Arkeoloji Müzeleri’nin yanı sıra Topkapı Sarayı Alay Meydanı’na da ulaştırıyordu.

Ben ortadaki yolu izleyerek Sarayburnu’na çıkmak istedim.

Gülhane Parkı Sarayın eklentilerinden biri olması nedeniyle, İstanbul’un en eski parklarından biriydi Gülhane.

İçinde Topkapı Sarayı’nın gül bahçeleri de bulunduğundan, Gül evi anlamına gelen Gülhane adını almıştı. 

Gülhane Parkı 1913 yılında Sultan V. Mehmet tarafından halka açılması için İstanbul Belediye Başkanlığı’na verilmişti. Topkapı Sarayı’nın dış bahçesi olan bu mekân Belediye Başkanı Cemil Paşa döneminde parka dönüştürülmüştü. 

Gülhane Parkı, 1950’li yıllarda ‘Bahar ve Çiçek Şenlikleri’ ile İstanbulluların en önemli eğlenme ve dinlenme mekânı olmuştu.

Şenlik günlerinde Gülhane Parkı’na, Avrupa ülkelerinden getirtilerek kurulan lunapark, kentin her semtinden gelen, her yaştan İstanbullunun ilgisini çekerdi. Her nedense,  “Bahar ve Çiçek Senliklerinden bir süre sonra vazgeçilmişti.

O yıllarda parkın ortasından geçen ağaçlı yolun sağında ve solunda çeşitli gazinolar bulunmaktaydı.

Ayrıca dinlenme yerleri, yazın kukla-karagöz temsilleri veren bir tiyatro, çocuk bahçesi, küçük bir hayvanat bahçesi, kahvehaneler, Tanzimat Müzesi, botanik bahçesi, Âşık Veysel’in heykeli ve akvaryum olan sarnıç yer almaktaydı.

Gülhane Parkı’nı baştanbaşa geçerek Sarayburnu’na çıktım.

Atatürk Anıtının bulunduğu Sarayburnu öyle bir konumdaydı ki İstanbul Boğazı, Öteki Yaka olarak bilinen Galata ve çevresi, Haliç, Üsküdar ve Kadı köy rahatlıkla görülebiliyordu.

Sarayburnu’ndaki Atatürk Heykeli de 1926 yılından bu yana İstanbul’u gözleyip, durmaktaydı.

Bir süre Sarayburnu’ndaki kafelerden birine oturarak, muhteşem üçlü olarak tanımladığım ''simit-peynir-çay'' ile, Boğaziçi'nin muhteşem manzarasını doyasıya seyrettim.

Muhteşem üçlü deyince aklıma, Mersin'de yalınayak simit sattığım, ilkokul 3. sınıfa başladığım günler geldi.

Başarmıştım.

Yalınayak ilkokla başladığım yıllardan üç imparatorluğa başkentlik yapmış İstanbul'daki Sırça Saray dediğim Yüksek Öğretmen Okulu'nun anıtsal binasında okuma şansımı yaratmıştım.

Bir süre Sarayburnu’nda oyalandıktan sonra, yürüyerek Sirkeci’ye gelip, boynuzlu otobüslerden biriyle okuluma dönmdüm.